Opłaty i podatki to jedne z najważniejszych kwestii, które dotyczą każdego z nas. Wielokrotnie poruszaliśmy temat opłaty za odbiór odpadów – skąd bierze się jej wysokość, czy wszyscy mieszkańcy płacą solidarnie, jak prawidłowo segregować śmieci, dlaczego obsługuje nas konkretna firma, co z Punktem Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych (PSZOK)? To zagadnienia, które mają realny wpływ nie tylko na budżet naszych gospodarstw domowych, ale również na wspólny budżet – budżet gminy. Wróćmy dziś do tych istotnych informacji, bo warto je przypominać, a także objaśniać wszelkie z tym związane kwestie.
Obowiązek zapewnienia czystości i porządku na terenie gmin jest narzucony przepisami prawa. Realizując ten obowiązek, gminy muszą rozwiązać problem zagospodarowania odpadów komunalnych powstających na ich terenie. Przy czym realizując to zadanie, powinny dążyć do wcielenia w życie zasady „zanieczyszczający płaci”, zgodnie z którą koszty gospodarowania odpadami ponoszone są przez ich wytwórców - tj. mieszkańców, przedsiębiorców oraz innych podmiotów działających na terenie gminy. Gminy powinny także dążyć do realizacji zasady równoważenia kosztów funkcjonowania systemu gospodarki odpadami, w ten sposób, aby dochody z tytułu opłat kompensowały koszty funkcjonowania systemu. Gminne systemy gospodarki odpadami powinny być zbilansowane tak, aby nie zachodziła potrzeba ich dodatkowego zasilania z innych środków własnych, które można przeznaczyć np. na remonty dróg.
Na koszty systemu gospodarowania odpadami komunalnymi składają się koszty odbioru odpadów, ich transportu, przetwarzania i całościowego zarządzania tym procesem.
Na terenie Gminy Jaworze system gospodarowania odpadami komunalnymi polega na odbiorze/transporcie odpadów komunalnych z:
- nieruchomości zamieszkałych,
- nieruchomości rekreacyjno-wypoczynkowych,
- koszy ulicznych i pojemników na psie odchody,
- mini punktów selektywnej zbiórki odpadów komunalnych „tzw. dzwonów”,
- miejsc nieprzeznaczonych do ich składowania i magazynowania tzw. dzikich wysypisk śmieci,
a następnie na dostarczeniu ich do regionalnej instalacji przetwarzania odpadów komunalnych - Zakładu Gospodarki Odpadami Komunalnymi S.A. w Bielsku-Białej.
Wysokość opłaty za odbiór śmieci nie stanowi dokładnego odzwierciedlenia kosztów, jakie gmina ponosi z tytułu odbierania odpadów od konkretnego właściciela nieruchomości. Powstanie i zakres zobowiązania do ponoszenia opłaty nie są ściśle powiązane z ilością powstających odpadów. Ustalenia w tym zakresie opierają się bowiem na złożonych przez mieszkańców deklaracjach. Opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi na terenie Gminy Jaworze zobowiązani są ponosić właściciele nieruchomości, ich mieszkańcy, a także osoby, które użytkują je wyłącznie w celach rekreacyjno–wypoczynkowych (domki letniskowe).
Z uwagi na fakt, że wartość zamówienia publicznego na odbiór i zagospodarowanie odpadów komunalnych przekracza tzw. progi unijne, Gmina Jaworze przeprowadza postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego w tym zakresie w trybie przetargu nieograniczonego – na podstawie odpowiednich przepisów ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych. Należy podkreślić, że główną zaletą przetargu nieograniczonego jest jego przejrzystość i otwartość dla wszystkich zainteresowanych wykonawców, dzięki czemu zapewniona jest jedna z podstawowych zasad prawa zamówień publicznych, czyli konkurencyjność. Jednocześnie, jednym z istotnych ograniczeń tego trybu jest brak możliwości negocjacji ceny oraz warunków po złożeniu oferty. Jednakże prowadzenie negocjacji w celu obniżenia ceny z wykonawcą, który w przetargu nieograniczonym złożył najkorzystniejszą ofertę, jest niedopuszczalne w świetle regulacji ustawy Prawo zamówień publicznych. Przed ogłoszeniem przetargu przygotowywana jest dokumentacja przetargowa, która nie wyklucza jakiejkolwiek firmy z uczestnictwa w postępowaniu. Dokumentacja ta przedstawia w szczegółowy sposóbzakres zamówienia, czyli opis wszystkich usług świadczonych dla mieszkańców. Warto również podkreślić fakt, że wszystkie prowadzone na podstawie ustawy Prawo zamówień publicznych postępowania o udzielenie zamówienia publicznego przez Gminę Jaworze–jako Zamawiającego, w tym przetarg na odbiór odpadów, są ogólnodostępne, a także publikowane zgodnie z przepisami prawa (w przypadku Gminy Jaworze strona internetowa prowadzonych postępowań to: https://gminajaworze.ezamawiajacy.pl/).
Należy zaznaczyć, że Wójt zgodnie z prawem nie ma wpływu na to, jakie oraz ile firm weźmie udział w postępowaniu. Problem braku konkurencji wśród firm zajmujących się odbiorem i przetwarzaniem odpadów jest coraz większy i od kilku lat negatywnie wpływa na funkcjonowanie całego systemu gospodarki odpadami. Ograniczona liczba podmiotów przystępujących do przetargów, zmusza samorząd do akceptacji oferowanych w przetargu cen. Wójt Gminy zapewnia, że przeprowadzanie postępowań przetargowych zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa oraz zasadami uczciwej konkurencji stanowi priorytet. Wszelkie działania podejmowane w tym zakresie mają na celu zapewnienie maksymalnej jawności, równego dostępu do informacji oraz stworzenie warunków sprzyjających szerokiemu udziałowi potencjalnych wykonawców.
Kolejnym bardzo ważnym aktem prawnym dla funkcjonowania systemu gospodarki odpadami jest ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Ustawa pozostawia gminom do wyboru jedną z czterech metod ustalania opłaty. W Gminie Jaworze w drodze uchwały, zdecydowano o wyborze tzw. metody „od mieszkańca”. Metoda ta, choć najbardziej akceptowalna społecznie, jest zarazem najbardziej obciążona ryzykiem nieobjęcia opłatami wszystkich mieszkańców. Opiera się ona na informacjach ujętych w składanych przez właścicieli nieruchomości deklaracjach. Właściciele nieruchomości nie zawsze jednak podają prawidłowe dane, zwłaszcza co do liczby osób zamieszkałych, a także nie zawsze aktualizują złożone deklaracje w wypadku zmiany tej liczby (głównie jej wzrostu z powodu narodzin dzieci czy też dodatkowych osób w gospodarstwie domowym).
Ustalenia wysokości stawek opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi w Gminie Jaworze, zostały oparte na rzetelnej kalkulacji sporządzonej na podstawie posiadanych danych i najlepszej wiedzy, tak aby pobierane opłaty w możliwie jak największej części pokrywały wydatki związane z funkcjonowaniem systemu gospodarowania odpadami na terenie gminy. W kalkulacji uwzględniono liczbę mieszkańców, ilość zadeklarowanych odpowiednio do opróżnienia lub odebrania pojemników/worków, ilości wytwarzanych na terenie gminy odpadów komunalnych oraz koszty funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami. Ponadto uwzględniono ograniczenia ustawowe co do maksymalnej wysokości stawki opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi, która na dzień podejmowania uchwały mogła wynieść 53,56 zł, a obecnie nie może przekroczyć 63,34 zł.
Od lat Gmina Jaworze odnotowuje ujemny wynik finansowy gospodarki odpadami komunalnymi, przez co pokrywa część kosztów z dochodów niepochodzących z pobranej opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Całkowity koszt funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi (wszystkie wydatki dotyczące systemu) w 2024 roku wyniósł 4 821 926,16 zł. Dochody za 2024 rok wyniosły natomiast 2 811 093,90 zł. Tak więc, różnica pomiędzy wydatkami, a dochodami w 2024 r. wyniosła 2 010 496,88 zł i w całości została pokryta ze środków własnych gminy Jaworze.
Uwzględniając koszty funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi w 2024 roku należy jasno zaznaczyć, że aby system się bilansował i gmina nie dopłacała ze środków własnych, stawka za odpady komunalne powinna wynosić 55,04 zł. Szacuje się, że pomimo uchwalonej przez Radę Gminy Jaworze zmiany wysokości stawki z 35,00 zł (stawka obowiązywała od 1 marca 2023 roku) na 45,00 zł w 2025 roku, do systemu gospodarowania odpadami komunalnymi trzeba będzie dopłacić ok. 1 200 000,00 zł ze środków własnych gminy Jaworze.
Poniżej przedstawiamy koszty funkcjonowania systemu gospodarki odpadami na przestrzeni ostatnich 10 lat. Jak widać koszty funkcjonowania systemu systematycznie rosną. W latach 2014–2019 nastąpił umiarkowany wzrost, a system był bliski równowagi finansowej. Po roku 2021 nastąpił gwałtowany wzrost kosztów, zwłaszcza w zakresie wydatków.
W 2024 r. ilość odpadów odebrana i zagospodarowana przez ZGO S.A wyniosła 3 413,269 Mg (ton). Trzeba pamiętać, że są to nie tylko odpady komunalne z nieruchomości zamieszkałych oraz nieruchomości letniskowych, ale również odpady z organizowanych cyklicznie zbiórek m.in. odbiory odpadów wielkogabarytowych, odpadów z koszy ulicznych oraz odpadów z tzw. dzwonów.
Z analizy kosztów odbioru/transportu oraz zagospodarowania odpadów komunalnych za 2024 r. wynika, że najwyższe koszty finansowe generowały następujące kategorie odpadów:
- zmieszane odpady remontowo-budowlane,
- pozostałe odpady z segregacji (tzw. odpady resztkowe),
- opakowania z tworzyw sztucznych,
- opakowania ze szkła,
- kuchenne odpady ulegające biodegradacji (tzw. BIO),
- odpady ulegające biodegradacji (tzw. zielone),
- odpady gabarytowe.
Weryfikując sytuację rynkową dotyczącą odbioru i zagospodarowania odpadów komunalnych możemy porównywać stawki opłat za odpady komunalne z sąsiednimi gminami. Zaznaczyć trzeba jednak, że każdy system gospodarki odpadami to inna sieć powiązanych rozwiązań, zależnych od specyfikacji każdej z gmin. Dużo zależy od częstotliwości odbiorów oraz ilości frakcji odbieranych u źródła. W większości gmin ościennych część odpadów jest odbierana rzadziej niż w naszej gminie lub nie jest odbierana u źródła, a mieszkańcy muszą samodzielnie dostarczać daną frakcję do Punktu Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych. W naszej gminie odpady takie jak szkło i papier odbierane są raz w miesiącu, gdzie w innych gminach odbiory odbywają się z różną częstotliwością np. raz na trzy miesiące. Odpady z tworzyw sztucznych od V do IX odbierane są co 2 tygodnie, w pozostałych miesiącach raz na miesiąc. Odpady zielone odbierane są co 2 tygodnie bez limitu worków. W większości gmin odpady zielone są odbierane wyłącznie przez PSZOK, czyli mieszkaniec musi sam taki odpad dostarczyć do punktu. Gminy, które zdecydowały o odbiorze odpadów zielonych u źródła mimo posiadania PSZOK-a, wprowadzają limity (jest to najczęściej tylko 1 worek w miesiącu). Na terenie powiatu bielskiego znajduje się 10 gmin, z czego tylko 2 gminy (w tym Gmina Jaworze, bez limitu) odbierają odpady zielone spod nieruchomości. Druga z gmin, wprowadziła limit (maks. 1 pojemnik 240 l lub 2 pojemniki po 120 l). W powiecie cieszyńskim znajduje się 12 gmin i tylko 1 z nich odbiera odpady zielone u źródła. Pozostałe gminy scedowały obowiązek dostarczania odpadów zielonych do Punktu Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych na mieszkańców. Ponadto część gmin nie odbiera także odpadów gabarytowych u źródła, a mieszkaniec sam musi dostarczyć odpad do PSZOK.
Brak Punktu Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych na terenie naszej gminy skutkuje nieprawidłową segregacją odpadów remontowo-budowlanych. Gmina oddaje pełne, nieposegregowane „big-bagi”, i to one generują wysokie koszty zagospodarowania odpadów. Po powstaniu PSZOK mieszkaniec sam będzie musiał dowieźć odpady do punktu i docelowo je posegregować na odpowiednie frakcje tj.: gruz, sanitariaty, odpady instalacyjne itp. Ustawodawca dopuszcza również wprowadzenie ograniczeń co do ilości oddawanych zużytych opon, odpadów wielkogabarytowych i odpadów stanowiących części roślin pochodzących z pielęgnacji terenów zielonych, ogrodów, stanowiących odpady komunalne, oraz odpadów budowlanych i rozbiórkowych z gospodarstw domowych, odbieranych lub przyjmowanych przez punkty selektywnego zbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości w zamian za pobraną opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi.
W 2025 r. został obniżony limit na ilość zmieszanych odpadów remontowo-budowlanych w tzw. „big-bagach” z 3m3 na 2m3, co miało spowodować zmniejszenie kosztów funkcjonowania całego systemu. Łatwo wyliczyć, że jeśli dana nieruchomość jest zamieszkiwana przez 2 osoby, to ich roczne wpłaty do systemu wynoszą 1080 zł, zaś koszt utylizacji 1 tony tego rodzaju odpadu to 1620,00 zł + koszt transportu (dla informacji 1 „big-bag” gruzu waży prawie 1 tonę). Stawka za utylizację tego rodzaju odpadów wzrosła od 2020 r. 5-krotnie tj. od stawki za 1 Mg w 2020 r. – 324,00 zł do 1 620,00 zł brutto za 1 Mg obecnie. W tym czasie ilość odpadów z tej kategorii znacząco wzrosła, co spowodowało duży wzrost kosztów całego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi.
Ponadto co roku wzrasta stawka za odbiór 1 Mg odpadów komunalnych z gminy. Wzrost stawek za odbiór odpadów komunalnych wynika z wielu czynników ekonomicznych, organizacyjnych i prawnych, m.in.:
- wzrostu kosztów pracy związanych z podnoszeniem pensji minimalnej oraz ogólny wzrost wynagrodzeń. Dynamika ta nie pozostaje bez wpływu na koszty ponoszone zarówno przez firmę odbierającą odpady jak i na Regionalną Instalację Przetwarzania Odpadów Komunalnych,
- podwyżki cen energii i paliw, które dotykają całą branżę odpadową na każdym odcinku cyklu odbioru i zagospodarowania odpadów, a także inflację, która podnosi ceny materiałów eksploatacyjnych, części zamiennych i usług zewnętrznych.
Z roku na rok zauważalny jest wzrost konsumpcji, który przekłada się na większą produkcję odpadów komunalnych, który z kolei znacząco zwiększa koszty ich odbioru i przetwarzania.
Gmina od lat analizuje koszty systemu gospodarowania odpadami komunalnymi. Wzrost stawek za odpady w 2023 r. spowodował poszukiwanie prawnych rozwiązań obniżenia kosztów systemu gospodarki odpadami komunalnymi. Końcem 2024 r. podjęto decyzję o rozwiązaniu porozumienia międzygminnego zawartego z Miastem Bielsko-Biała w zakresie realizacji niektórych zadań własnych z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi. Jednakże zgodnie z zapisami porozumienia, skuteczna rezygnacja z porozumienia musiała zostać złożona w formie pisemnej, na koniec miesiąca kalendarzowego z zachowaniem sześciomiesięcznego terminu wypowiedzenia.
Wróćmy jednak jeszcze do tematu prowadzenia postępowań o udzielenie zamówień publicznych na odbiór i zagospodarowanie odpadów. W 2025 roku – m.in. w celu zwiększenia konkurencyjności prowadzonych w tym temacie przetargów, na podstawie art. 84 ustawy z dnia 11 września 2019 r. Prawo zamówień publicznych (tj. Dz. U. z 2024 r. poz. 1320), przeprowadzono wstępne konsultacje rynkowe poprzedzające wszczęcie postępowania o udzielenie zamówienia publicznego dotyczącego odbioru i zagospodarowania odpadów komunalnych z terenu gminy Jaworze w roku 2026. Rozpoczynając procedurę wstępnych konsultacji rynkowych, Zamawiający w dniu 8 kwietnia 2025 r., za pośrednictwem poczty elektronicznej, skierował informację do Wykonawców usług wpisanych do Rejestru działalności regulowanej w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli z terenu Gminy Jaworza informując o fakcie upublicznienia ogłoszenia o Wstępnych konsultacjach rynkowych na swojej stronie internetowej (www.jaworze.bip.info.pl) oraz zapraszając do udziału w konsultacjach. Ostatecznie do udziału w konsultacjach zgłosiły się 4 przedsiębiorstwa działające w branży odpadów komunalnych w naszym regionie. Wszystkie te przedsiębiorstwa zostały zaproszone do udziału w konsultacjach.
Przedstawiciele firm po przeanalizowaniu zarysu opisu przedmiotu zamówienia zwrócili uwagę na nadmierną – ich zdaniem – ilość wywożonych odpadów, co potwierdziło, że częstotliwość odbioru odpadów u źródła (spod nieruchomości) generuje wysokie koszty całego systemu. Każda z firm biorących udział we wstępnych konsultacjach rekomendowała zmniejszenie częstotliwości odbioru odpadów u źródła, co mogłoby przyczynić się do obniżenia cen systemu. Niemniej jednak mamy świadomość, że jednocześnie obniżyłoby to komfort życia mieszkańców naszej gminy.
Warto zaznaczyć, że w gminie Jaworze obecnie jest 6894 osób zgłoszonych do systemu gospodarowania odpadami komunalnymi. Składane deklaracje w zakresie odbioru opadów poddawane są weryfikacji. Urząd Gminy bada ich poprawność i sposób wypełnienia korzystając z informacji i danych znajdujących się w jego posiadaniu. Na bieżąco przeprowadzane są także kontrole składanych deklaracji, dotyczących ilości faktycznie zamieszkujących osób w nieruchomości. Należy zauważyć, że zameldowanie w danej nieruchomości nie jest jednoznaczne z zamieszkiwaniem. To mieszkańcy w składanych deklaracjach oświadczają zgodnie z przepisami prawa jaka ilość osób zamieszkuje daną nieruchomość – zamieszkuje, a tym samym wytwarza odpady.
Od wielu lat na łamach lokalnego czasopisma „Echo Jaworza”, a także za pośrednictwem naszej strony internetowej www.jaworze.pl oraz mediów społecznościowych prowadzone są akcje edukacyjne z zakresu gospodarki odpadami. Ponadto we współpracy z Fundacją „ARKA” edukowane są najmłodsze pokolenia mieszkańców Gminy Jaworze, podczas akcji organizowanych w jaworzańskich szkołach i przedszkolach. Dodatkowo w marcu tego roku zorganizowano kolejną już tj. V edycję akcji Wielkie Sprzątanie Jaworza, które z roku na rok cieszy się coraz większym powodzeniem. Planujemy także wdrożenie aplikacji przypominającej o terminach odbioru odpadów komunalnych, w której będzie również część dotycząca edukacji związanej z prawidłową segregacją odpadów.
Gmina Jaworze zgodnie z wymogami prawnymi, podjęła działania zmierzające do uruchomienia Punktu Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych. Dokumentacja techniczna została już wykonana. W dniu 11.12.2024 r. został złożony wniosek o uzyskanie pozwolenia na budowę PSZOK do Starostwa Powiatowego w Bielsku–Białej. Do dnia 12.05.2025 r. trwała procedura uzyskiwania pozwolenia na budowę, która się wydłużyła ze względu na odwołania mieszkańców okolicznych nieruchomości. Obecnie oczekujemy na uprawomocnienie się pozwolenia na budowę.
Urząd Gminy złożył również wniosek o dofinansowanie dla budowy Punktu Selektywnej Zbiórki Odpadów do Urzędu Marszałkowskiego w ramach naboru FESL.02.12-IZ.01-159/24. Procedura jest w toku. Równolegle do tego wniosku została wszczęta procedura przetargowa dla przedmiotowej inwestycji. W budżecie gminy są zabezpieczone środki na realizację tego przedsięwzięcia.
Podsumowując, wysokość stawek za odbiór odpadów komunalnych jest tematem istotnym zarówno dla mieszkańców, jak i dla władz samorządowych Gminy Jaworze. Ustalone stawki są efektem rzetelnej analizy i kalkulacji całego systemu gospodarki odpadami. Regularnie analizowane są koszty systemu gospodarki odpadami, monitorowana jest realizacja usług przez wykonawcę oraz rozważana jest możliwość wprowadzenia zmian w obecnym systemie, z myślą o optymalizacji kosztów dla mieszkańców. Wójt Gminy Jaworze ma świadomość, że koszty gospodarowania odpadami są istotnym elementem domowego budżetu mieszkańców i dlatego temat ten traktowany jest priorytetowo. Jednocześnie należy mieć na uwadze również szerszy kontekst – czyli stabilność i możliwości budżetu gminy, który musi zapewnić realizację wielu różnych zadań publicznych.